Door de grote vergrijzing van de maatschappij en een vroegere diagnosevaststelling van dementie worden steeds meer personen met dementie in de eerste lijn aangetroffen. Voor wat de medicatie betreft hebben deze patiënten een grote kans op zowel overdosering als onderdosering. Aangezien patiënten steeds langer in de thuiszorg of eerste lijn verblijven, is het ook wenselijk om het farmaceutische luik van hun zorg onder strenge controle te houden. De apotheker is in deze het eerste aanspreekpunt!
Specifieke taken voor de apotheker
Het nieuwe dementieplan (2021-2025) focust op de typische Vlaamse bevoegdheden: preventie, optimaliseren van de kwaliteit van zorg – zowel in de thuisomgeving als in de woonzorgcentra –, mantelzorgondersteuning en het uitdragen van een taboedoorbrekende en genuanceerde beeldvorming over de aandoening.
Een mooie voorstelling van het project vind je terug in dit filmpje.
Gezien de complexiteit van het ziekteproces, vraagt de uitbouw van een dementievriendelijk Vlaanderen een multidisciplinaire aanpak, waarin ook de (huis)apotheker een belangrijke rol speelt. Door de laagdrempeligheid van de apotheek en de lange vertrouwensrelatie die de (huis)apotheker met zijn patiënten opbouwt, bevindt de apotheker zich in een uitstekende positie om personen met dementie en hun mantelzorgers te ondersteunen op verschillende vlakken.
FAZODEM: farmaceutische zorg voor personen met dementie
Net geen 94% van de apothekers komt in de officina in contact met personen met dementie of hun mantelzorgers, maar de apothekers blijken in het algemeen een beperkte kennis over dementie te hebben en ze voelen zich onzeker in de begeleiding van personen met dementie.
Bijna 90% van de apothekers wenst dan ook een bijkomende opleiding over dementie, in al zijn aspecten. De apothekers zijn bereid een grotere rol te spelen in de begeleiding van personen met dementie en hun mantelzorgers, maar ervaren hierbij verschillende hindernissen. De FAZODEM-map (zie verder) die reeds door het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen in samenwerking met VAN en o.a. De Westvlaamse en met steun van de Vlaamse overheid en de provincie Antwerpen werd ontwikkeld, is een eerste stap in de goede richting, maar bijkomende bekendmaking en implementatie is nodig.
Rol van de apotheker
1. Tijdige detectie van dementie
De apotheker kent zijn patiënten meestal ook heel lang en krijgt vertrouwen van de mensen. Hierdoor bevindt de apotheker zich in een goede positie om, mits de juiste voorkennis, de eerste signalen van cognitieve achteruitgang op te vangen of extra alert te zijn bij een ongeruste patiënt of mantelzorger. De apotheker kan ook een bewustmakende en sensibiliserende rol spelen inzake de problematiek rond dementie.
2. Medicatiebeheer
Dementie ontstaat meestal op latere leeftijd en oudere personen worden vaker geconfronteerd met één of meerdere chronische aandoeningen. Dat maakt dat oudere patiënten met dementie vaak een complex medicatieschema hebben. Bovendien worden personen met dementie geconfronteerd met verschillende factoren die de therapietrouw extra kunnen beïnvloeden.
Door het goed gebruik van het medicatieschema, kunnen veel fouten vermeden worden door zowel de persoon met dementie als door de mantelzorg.
In de verdere evolutie van de ziekte kan gebruik van individuele medicatievoorbereiding (IMV) een betrouwbare hulp zijn voor de patiënt/mantelzorger.
3. Mantelzorger
Desondanks dat mantelzorger zijn door velen als een bijzonder positieve ervaring wordt ervaren neemt dit niet weg dat het langdurig verlenen van mantelzorg ook heel zwaar kan zijn en dat veel mantelzorgers een zekere mate van zorgbelasting (zowel fysiek, emotioneel als mentaal) ervaren. De apotheker kan signalen van overbelasting (h)erkennen en kunnen hier oriënterend en ondersteunend optreden.
Daarenboven kan de apotheker de mantelzorger ontlasten als het op medicatiebeheer aankomt.
FAZODEM-map
De map is opgedeeld in vijf thema’s die elk kunnen bijdragen tot de mogelijke rol van de apotheker.
- In het eerste deel is een kennispakket en e-learning terug te vinden met basisinformatie over dementie. Deze materialen bevatten achtergrondinformatie over de verschillende aspecten van dementie en zijn ontwikkeld om de kennis over dementie te verhogen.
- In het tweede onderdeel ligt de focus op de medicatie bij dementie. Welke geneesmiddelen zijn er beschikbaar? Wat moeten we bespreken bij een eerste en een herhaalde uitgifte? Hoe verhogen we de medicatieveiligheid? Daarbij komt dat dementie een aandoening is die optimaal medicatiegebruik bemoeilijkt. Patiënten lopen een grote kans op zowel over- als onderdosering van hun geneesmiddelen. De huisapotheker kan als geneesmiddelenexpert en als vertrouwenspersoon van de persoon met dementie en zijn mantelzorger(s) meehelpen om de inname van geneesmiddelen zo goed mogelijk te laten verlopen.
- Het volgende thema handelt over de tijdige detectie van dementie. Met de materialen wordt het gemakkelijker om dementie te herkennen in de apotheek en het niet-pluis-gevoel te bespreken met patiënt en arts.
- Het vierde onderdeel van de map gaat over de belangrijke taak voor de apotheker in het tijdig herkennen van alarmsignalen van overbelasting bij de mantelzorger en het bieden van ondersteuning. Hiertoe zijn er verschillende hulpmiddelen ontwikkeld.
- Het laatste deel handelt over het ondersteuningsaanbod bij dementie. Dementie brengt heel wat vragen met zich mee. Tijdens het ziekteproces duiken er ook steeds nieuwe vragen, noden en behoeften op. Het is voor de betrokkenen niet altijd evident om te achterhalen waar men met die vragen terecht kan. De apotheker kan, als toegankelijke zorgverstrekker, de nodige ondersteuning bieden. De materialen bij dit thema geven een overzicht van het beschikbare hulp- en ondersteuningsaanbod bij dementie.
De map kan besteld worden via uitgeverij Politeia
Extra informatie
- www.dementie.be
- www.omgaanmetdementie.be
- Expertisecentra dementie in West-Vlaanderen (ook te contacteren bij specifieke vragen rond patiënten met dementie):
- www.desocialekaart.be
Nuttige documenten
- Contactpunt dementie: kan gecontacteerd worden bij vragen rond bijkomende hulp bij personen met dementie.
- Dementiewijzer
- Procedure bij vermissing uit woonzorgcentrum bij dementie
- Procedure bij vermissing uit thuissituatie bij dementie